Türkiye “dezenformasyon” kelimesine yabancı değil. Tarihte bunun örneklerini görmek mümkün. Örneğin 1955′te yaşanan 6-7 Eylül olaylarının patlama noktası olan “Atatürk’ün Selanik’teki evine bomba atıldı” haberi o zamanın medyasında oldukça geniş ver bulmuş, gazeteler ikinci baskıya girmişti. Çıkan olaylarda Sabancı Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Dilek Güven’in verdiği verilere göre 300’e yakın kişi yaralanmış, 400’e yakın kadına tecavüz edilmiş, 5 317 taşınmaz tahrip edilmişti.

Buradan yola çıkarsak, medyanın olduğu yerde dahi bilgi kirliliği yaşanan Türkiye’de, ana akım medyanın dahil olmadığı bir kitlesel olayda dezenformasyon haberleri görmesinin yadırganamayacağı yargısına ulaşabiliriz.

Medyanın olmadığı yerde “Dezenformasyon”
Gezi Parkı protestolarının bir filtreden geçmeden direkt olarak yer aldığı bir sosyal mecrada sayıları binleri bulan retweetlerle yalan haberler yayıldı.  Bu haberler gerek Gezi Parkı direnişçilerinin gerekse Gezi Parkı direnişini desteklemeyen insanların canını yaktı.

İşte o örneklerden bazıları:

Çarşı’nın bir TOMA’yı ele geçirdiği haberi
Bu haber 31 Mayıs günü sosyal medyada çok dolaşan yalan haberlerden biri. Hatta bir internet sitesinde Çarşı adına ele geçirilen TOMA, satışa çıkarılmıştı. Fakat gerçek öyle değil.  Bu haberler üzerine Çarşı’dan yalanlama yukarıdaki yazıda olduğu gibi geldi.

***

Eylemlerin 48 saat sürmesi halinde hükümetin düşeceği haberi
Bu haber kitlesel direnişin en büyük oranda gerçekleştiği 31 Mayıs’ı 1 Haziran’a bağlayan gece internette çok fazla dolaştı. Hatta 1 Haziran itibari ile polisin geri çekilmesine karşı, “48 saat doluyor, polis o yüzden geri çekildi, direnişe devam” türü tweetler atıldı. Söz konusu tweeti atan kişi gazeteci Yılmaz Özdil’in ismini taşıyordu. Yılmaz Özdil’in resmi bir twitter hesabı olmamasına rağmen, bu tweet Egemen Bağış tarafından AB üye ülkelerinin büyükelçilerine resmi bir twitter hesabından atılıyormuş gibi gösterildi.

***

TOMA’nın ezdiği çocuk  haberi
Bu tweette çok sayıda insan tarafından paylaşıldı. Gerçeğin yabancı bir ülkede bot motorundan düşen biri olduğu ortaya çıktı.

***

Gezi Parkı eylemcilerinin Boğaziçi Köprüsü’ nden geçişinin fotoğrafı
Kitlesel direnişin en büyüğünün gösterildiği 31 Mayıs’ı 1 Haziran’a bağlayan gece, Kadıköy’de toplanan kalabalık Boğaziçi Köprüsünden Avrupa Yakasına geçiş yapmıştı. Zaten sayıları binleri bulan kalabalığın fotoğrafı yerine Avrasya Maratonu’ nda çekilen bir fotoğrafı paylaşılınca gereksiz yere bilgi kirliliği yaşanmış oldu.

***

Twitter’da “@ntv_sondakika” diye açılan hesap
Gezi direnişi boyunca bu hesaptan yalan haberler yayıldı. Örneğin: “İstanbul Emniyet Müdürü görevden alındı.” “Akil Adamlar saat 17.00’ye kadar polis müdahalesi bitmezse istifa edecek.”

***

Boyner Holding’in “Sokağa Çık” çağrısı
Twitter’da dönen yalanlardan birisi de Boyner Holding’in “Sokağa Çık” çağrısının gezi parkı direnişinde yapılmış gibi gösterilmesi. Cem Boyner’in twitter’dan yaptığı açıklama şöyle:

***

Kırmızılı kadının reklam oyuncusu olduğu iddiası
Twitter’da hükümet yanlısı hesaplardan yayılan bu fotoğrafta, kırmızılı kadının reklam oyuncusu olduğu iddia edildi. Oysa kırmızılı kadın ile ilgili sadece tek bir fotoğraf yok:

Ayrıca reklam ajansı olarak gösterilen yerde fotoğrafçı Jason Christopher’in fotoğraflarından:

***

AKP’nin Kazlıçeşme mitingi günü çekildiği iddia edilen fotoğraf
Oysa bu fotoğraf plakalardan da anlaşılacağı gibi burası Türkiye değil. Ayrıca şu linkten, gördüğünüz tabelaya istediğinizi yazıp resim halinde alabiliyorsunuz.

***

Başbakan Erdoğan’ın Bezmi Alem Valide Sultan Camisine ayakkabıları ile ilgili söyleminden sonra sosyal medya da yukarıdaki fotoğraf paylaşıldı. Aslında gerçek tam da öyle değildi. Yukarıdaki fotoğraf müze statüsünde olan Ayasofya da çekildi. Sultanahmet Camii’de ise hem Obama hem Erdoğan ayakkabılarını çıkarttı:

***

Camide içki içildi iddiası
Gezi Parkı direnişinin en fazla gösterildiği yerlerden biri olan Beşiktaş’ta, Dolmabahçe Bezmialem Valide Sultan Camii revir olarak kullanılmıştı. Başbakan Erdoğan camii de içki içildiğini belirtmişti. Bunun üstüne sosyal medya da bu fotoğraf dolaşmış ve kişinin elinde bira tutulduğu belirtilerek bir linç kampanyası dönmüştü.

Konu ile ilgili ilk açıklamada, camiinin müezzini iddialara cevap vermiş ve camide içki içildiğini görmediğini belirtmişti. Daha sonra diyanet tarafından yürütülen soruşturmada da aksi bir kanıt bulunamamıştı. Söz konusu fotoğrafın sahibi de yaptığı açıklamada elinde kola kutusu olduğunu belirtmişti.

Ayrıca resme yakından baktığımızda kişinin elinde tuttuğunun kola kutusu olduğu belli oluyor:

***

Gazze’de çekildiği iddia edilen fotoğraf
Gazze’de çekildiği iddia edilen yukarıdaki fotoğraf gerçekten de gezi parkı olayları sırasında Divan Otel’de çekilmişti. Fotoğrafı çeken Reuters muhabiri Yannis Behrakis twitter üzerinden şu mesajı paylaştı:

***

 Ethem Sarısülük bu fotoğrafı DHKP-C kampında mı çektirdi?
Gezi parkı direnişinde hayatını kaybeden yurttaşlardan birisi olan Ethem Sarısülük’ün ölüm haberi geldiğinden itibaren sosyal medyada karalama kampanyası başlamıştı. DHKP-C kampında eğitim gördüğü ve “terörist” olduğu yalanı ortaya atılmıştı. Oysa fotoğraf Ethem Sarısülük’ün resmi facebook profilinden alınmış, Hakkari’de bir karakol inşaatı sırasında çekilmiş bir fotoğraftı. Bu videoya ise karakol inşaatında çalışırken Ethem Sarısülük’ün görüntüleri yansıyor.

***

“TOMA cenazeye su sıktı”
Bu fotoğrafta sosyal medya da Ethem Sarısülük’ün cenazesinde “TOMA cenazeye su sıktı” şeklinde yayıldı. Oysa söz konusu fotoğraf Aralık 2012’de Diyarbakır’da çekilmişti:

***

Gezi’den yüzlerce kullanılmış prezervatif çıktı iddiası
Bu tweet polisin 15 Haziran günü gezi parkına müdahalesi gecesinde atılmıştı. @adaletmasasi rumuzundan atılan bu tweet Rasim Ozan Kütahyalı’nın fotoğrafını görüntü fotoğrafı olarak kullanıyordu. Rasim Ozan’ın konuya yaklaşımını bilen insanlar Rasim Ozan’ın provakasyon yaptığını sosyal medyada yaymaya başladı. Tepkiler o kadar büyüdü ki Leman dergisi de şu kapağı yaptı:

Konu büyüyünce Rasim Ozan resmi sayfasından şu mesajı yayınladı:

***

Polisin  TOMA’ların içerisine “Jenix” markalı gaz solüsyonu koyması
İstanbul Valisi Hüseyin Avni Mutlu konu ile ilgili sıkılan suyun içerisinde kimyasal olmadığını ilaç olduğunu belirtmişti. Konu gündeme geldikten sonra jenixbibergazi.com/tr sitesi kapanmıştı. Şu an açık olan site de bidon halinde ürün reklamı bulunmuyor. Konu gündeme geldikten sonra siteden aldığımız görsel şu şekildeydi:

Konu ile ilgili sosyal medya yalanlarına gelirsek bu durum bazı sosyal medya mecralarına şu şekilde yayıldı:

Oysa ortada fotoğraflarla sabit olan bir şey vardı. Polis Jenix marka bir bidon ile TOMA’nın içine bir şeyler ekliyor ve Jenix markasının bizzat kendi sitesinden alınan bilgiye göre de bu bir kimyasal gaz solüsyonu.

***

İhsan Eliaçık’ın yanlış fotoğraf paylaşması
Bir başka sosyal medya yalanı da şöyle ortaya çıktı: İhsan Eliaçık 11 Haziran günü gezi parkındaydı ve 40’a yakın tweet paylaşarak ortamı resmetmeye çalıştı. Revirde çektiği bir fotoğraf yerine yanlış bir fotoğraf yükleyerek twitter’a yükledi. Anında sosyal medya da karalama kampanyası başladı. Yaklaşık dört saat sonra İhsan Eliaçık hatasını attığı şu tweet ile düzeltti:

Fakat önceki attığı yanlış tweet “provakatör İhsan Eliaçık” başlığı ile gazetelerde yerini aldı. İnternette halen “Sosyal Medya Yalanları” başlıkları ile yayınlanmaya devam ediyor.

***

“Gazze’de böyle iftar bastılar” haberi
Söz konusu fotoğraf 12 Temmuz itibari ile haber7 yazarı Meryem Aybike Sinan tarafından paylaşıldı. Gezi Parkı protestoları ile ilgili doğrudan bir sosyal medya dezenformasyonu olmamak ile birlikte, İhsan Eliaçık’ın yukarıda yaşadığı durum ile beraber bir örnek oluşturmakta.  “Gazze’de böyle iftar bastılar!” diye sunulan fotoğraf aslında Antikapitalist Müslümanların fikri ile ortaya çıkan “Yeryüzü Sofrası” etkinliği. Fotoğraf ise Taksim’de çekildi. Meryem Aybike Sinan tweeti yanlış fotoğraf ile eşleştirdiğini belirterek sosyal medya hesabını kapattı. Yukarıdaki İhsan Eliaçık’ta olduğu gibi ise doğru resmi kamuoyu ile paylaşmadı. Çıktığı bir haber programında paylaştığı bu tweet için kendisine küfür ve hakaret edildiğini ve bunu haketmediğini söyleyen Aybike, “Küfür ve hakaretin emzirdiği çocuklar!” başlığını seçerek kendisine küfredenlere yanıt verdi.

***

CHP Milletvekili Hüseyin Aygün’ün yanlış fotoğraf paylaşması
CHP Tunceli Milletvekili Hüseyin Aygün’de sosyal medya yalanlarına kanıp nasibini alanlardan. 16 Haziran günü Aygün’ün paylaştığı fotoğrafa cevap Vali Mutlu’dan geldi:

Fakat fotoğraf yanlış olsa da eylem bakımından yanlışlık yoktu. Gezi süresince plastik mermiler kullanıldı. Hüseyin Aygün’ün ertesi gün paylaştığı bu fotoğraf ise ne yazık ki önceki günkü kadar medya da yer bulamadı.

***

Duran Adam Eylemi’nin CIA odaklı olduğu iddiası
“Duran Adam” eylemi kuşkusuz Gezi Direnişinin en büyük eylemlerinden biriydi.  Fakat bu eylemin tamamen CIA odaklı bir eylem planı olduğu gibi bir bilgi kirliliği ortamı yaratıldı. Yeni Şafak teknoloji editörü Melih Bayram Dede’nin paylaştığı şu tweet ile kamuoyunda tartışmalar başladı:

Öncelikle Melih Bayram Dede’nin paylaştığı blogda söz konusu kitabın isminden “Diktatörlükten Devrime” diye söz ediliyor. Oysa kitabın gerçek ismi “Dikdatörlükten Demokrasiye” şeklinde. Kitabı yazan kişi Gene Sharp. Gene Sharp üç kez Nobel Barış Ödülüne aday gösterilen ve Kore Savaşı’nı protesto ettiği için 9 ay hapis yatmış biri. Söz konusu olay Türkiye gündemine girdikten sonra wikipedia’da Gene Sharp adına açılan sayfada şöyle belirtiliyor:

Söz konusu olay Hüseyin Çelik’e de soruldu. Çelik açıklamasında “Bu iddiaları yabana atmıyorum. Uluslararası medya boyutu faiz lobisi boyutu var. Biz şu anda bunun o tarafında değiliz. Şu yangını söndürmenin gayretindeyiz. Bu iş bittikten sonra bu işin üzerinde ciddi ciddi değerlendirmeler yapacağız.” dedi.

Kitapta belirtilen mevcut  198 şiddetsiz eylem maddesi Melih Gökçek tarafından da çok yerde eleştirildi. Oysa hiç kimse “duran adam” eyleminin neden yapıldığını ve gerçekten bu ülkede diktatörvari bir yönetim anlayışı mı var sorusu üzerinde yeteri kadar durmadı.

Yani kısacası CIA’in bir şiddetsiz el kitabı yok. Kitap ABD’li siyaset bilimcisi tarafından yazılmış. Ve söz konusu maddeler günlük hayattan karşılaşabileceğimiz eylem türleri. Kitabın tamamına ulaşmak için: Link

Sosyal medyada dezenformasyonlar sadece bunlarla sınırlı değil.  İlgili fotoğrafları ve videoları belediye başkanlarının, parti örgütlerinin, aydınların, sanatçıların, milletvekillerinin hatta gazetecilerin tweet ya da retweet ettiği görüldü. Binlerce takipçisi olan insanların yaydığı dezenformasyonlar çoğu kişide “acaba?” duygusu yaşattı.

Gezi Parkı protestoları sağlıklı haber akışının tam olarak sağlanamadığı ortamda bu tarz haberlerde doğruluk payı aramanın önemini hatırlattı insanlara.

Habere ulaşma hakkının halka verilerek, basının suskun değil hakim olması gerektiği sosyal medya dezenformasyonlarını incelediğimizde daha iyi açığa çıkıyor. Önümüzdeki dönem şunu gösteriyor ki haber artık sosyal medyada saniyesinde yayılabiliyor. Gerçek gazetecilere de bu haberi doğrulamak ve bunu araştırmak düşüyor.

Soner Çetin
2 Ağustos 2013
Haberin kaynağı için tıklayınız; insanhaber.com